Zambia | Biologisch, commercieel?
Annemieke is een Nederlandse die 21 jaar geleden naar Zambia kwam als deskundige op het gebied van plantenziekte-bestrijding, geschoold in Wageningen. Haar partner Alan, is een commerciële boer. Hun bedrijf, Lilayi Farm, staat even ten zuiden van Lusaka.
Annemieke is zich vanuit haar werk gaan verdiepen in biologische ziektebestrijding. De Zambiaanse situatie vroeg om een andere benadering dan wat ze op de universiteit had geleerd. Ze raakte steeds meer gefascineerd door biologische landbouw en heeft sinds 2000 een eigen kleinschalige biologische boerderij. Daarnaast verkoopt ze producten van andere biologische boeren in de omgeving. Eerst op een lokale markt in Lusaka en tegenwoordig grotendeels via een groente-abonnement onder de naam Green Fox Organics.
Voedsel
Annemieke is voortdurend met Alan in gesprek over landbouwtechnieken en duurzaamheid. Hij is een commerciële boer met een groot areaal en grotendeels geautomatiseerde werkprocessen en maakt gebruik van zowel kunstmest als pesticide. Biologische landbouw heeft zijn interesse, want hij ziet dat de beschikbaarheid van fosfor eindig is, waardoor de prijs van kunstmest op termijn zal gaan stijgen. Daarnaast leidt gebruik van kunstmest tot een versnelde bodemverarming in Zambia. Hij is daarom al gestopt met het omploegen van zijn grond, zodat de natuurlijk aanwezige nutriënten niet verstoord worden. Ook let hij bij de aanschaf van pesticiden op of ze zijn onderaardse leven niet aantasten, want hij weet hoe belangrijk wormen zijn voor de vruchtbaarheid van de bodem. Een volledige omschakeling naar biologische landbouw is echter (voorlopig) niet aan de orde. De velden moeten met een combine te oogsten zijn en zijn irrigatiesystemen zijn aangepast op een grote omvang. Omschakelen zou dus een erg grote invloed hebben op de continuïteit en rentabiliteit van de boerderij. Hoewel het in Europa en Noord-Amerika lucratief kan zijn om grootschalig biologisch te boeren, is de markt voor biologische producten in Zambia en Zuidelijk Afrika te klein om de kosten van een omschakeling naar biologische landbouw te rechtvaardigen.
Energie
Op het gebied van Energie is er in Zambia veel aan de hand. Sinds dit jaar zijn er buitengewoon grote periodes zonder stroom. Bijna dagelijks is het load shedding en gaat de stroom er af gedurende 6 tot 8 uur. Het vooruitzicht voor de rest van het jaar is niet gunstig. De oorzaak van het stroomgebrek ligt, zo gaat het verhaal, bij te lage waterstanden in de grootste stuwmeren van het land. Met name de Kariba-dam is een probleem. Wat er precies aan de hand is, blijft onduidelijk. Het officiële verhaal van Zesco (het Zambiaanse energiebedrijf) is dat de waterstand zich gedurende het afgelopen regenseizoen onvoldoende heeft hersteld. Waardoor er minder stroom wordt geproduceerd. Het is ook bekend dat de dam gerepareerd moet worden, om instorting te voorkomen. Hoe dan ook, grote periodes zonder stroom zijn een ernstige bedreiging voor een boerenbedrijf. Momenteel is het nog te managen, omdat Zesco een schema aanhoudt waar omheen gepland kan worden. Als in september de heetste periode aanbreekt, worden de de periodes zonder stroom mogelijk nog langer, waardoor het een steeds grotere uitdaging wordt om een boerderij draaiende te houden. Deze situatie heeft er voor gezorgd dat de overheid opeens open staat voor initiatieven op het gebied van zonne-energie. Waar hierover vorig jaar nog nauwelijks een gesprek mogelijk was, gaan er nu deuren open. Of het op zo'n korte termijn kan voorkomen dat het licht langdurig uit gaat is de vraag.
Water
Annemieke ziet de energie-crisis als een voorbode voor een tijd waarin er ook steeds minder water beschikbaar is. Momenteel is water nog niet echt een probleem in Zambia. Het land is rijk aan rivieren en de regentijd zorgt voor voldoende water voor het hele jaar. Met name de mensen die een waterput (bore hole) kunnen betalen, komen de droge tijd wel door. De afgelopen twee regenseizoenen waren echter minder nat. En het is mogelijk dat het klimaat de komende jaren steeds droger wordt. Een gebrek aan energie, heeft daarnaast direct invloed op de lokale beschikbaarheid van water, omdat pompen uitvallen als er geen stroom is. Annemieke is zich daarom aan het verdiepen in een systeem waarbij minder water nodig is. Ze heeft afgelopen jaar een cursus permacultuur gedaan en is begonnen daarmee te experimenteren. Permacultuur is geen panklare oplossing, alles moet toegespitst worden op de lokale context. Op haar boerderij beperkt het zich nu nog tot het slim mengen van gewassen. Ze hoopt dit in de toekomst uit te breiden naar een systeem waarbij elke druppel water optimaal gebruikt wordt, door de gewassen in een slimme volgorde te planten en voor natuurlijk afschot te zorgen.
Geld
In de gesprekken met Annemieke kwam heel duidelijk naar voren dat geld de belangrijkste drijfveer is voor de keuzes op de commerciële boerderij. Een innovatie of verandering moet op korte of lange termijn geld opleveren of kosten besparen, anders wordt het niet in overweging genomen. In dat model is het dus heel moeilijk om te innoveren, omdat innovaties de bedrijfsvoering verstoren. Haar eigen biologische boerderij is een stuk minder winstgevend dan het bedrijf van Alan. Juist omdat haar primaire drijfveer niet winstmaximalisatie is, maar duurzaamheid, ontstaat er ruimte voor experimenten, waar haar partner en andere commerciële boeren op termijn enorm van zouden kunnen profiteren. Dat dit niet in geld uitgedrukt kan worden, is soms frustrerend, want ze zou graag iets meer financiële ruimte hebben om een goede manager aan te nemen, zodat ze zelf meer tijd kan besteden aan de experimenten met Permacultuur. Experimenten die mogelijk van onschatbare waarde blijken voor een duurzame voedselvoorziening in Zambia.
